1. Ο Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς ιδρύθηκε με Βασιλικό Διάταγμα το 1962 και φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από το έτος ανακήρυξης του
2. Είναι η μοναδική προστατευόμενη περιοχή στην Ελλάδα που έχει τιμηθεί με το Δίπλωμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις Προστατευόμενες Περιοχές
3. Η ονομασία του φαραγγιού πιθανόν να προέρχεται από σύντμηση της ονομασίας της Οσίας Μαρίας (ομώνυμο εκκλησάκι που υπάρχει στον οικισμό της Σαμαριάς) ως Οσία Μαρία – Σια Μαρία – Σαμαριά
4. Το φαράγγι είναι από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης με 13 χιλιόμετρα μήκος κεντρικού μονοπατιού
5. Η διάσχιση του φαραγγιού ξεκινάει από τα 1.250 μέτρα υψόμετρο και καταλήγει στη θάλασσα
6. Η ονομασία της εισόδου του φαραγγιού, το «Ξυλόσκαλο», προέρχεται από τα ξύλα που κάρφωναν οι κάτοικοι του φαραγγιού, πάνω στην πλαγιά ώστε να δημιουργούνται πρόχειρα σκαλοπάτια για την ανάβαση και κατάβαση
7. Το στενότερο σημείο του φαραγγιού της Σαμαριάς, οι Πόρτες ή Σιδερόπορτες, έχουν πλάτος περίπου τρία μέτρα
8. Η προστασία και διατήρηση του πληθυσμού του Κρητικού Αιγάγρου (Capra aegagrus cretica) ήταν η αρχική αφορμή για την ίδρυση του Εθνικού Δρυμού
9. Από την είσοδο του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς μπορούμε να δούμε τις κορυφές της Μελινταού (2.134 μ), την Ψαρή (1.884 μ) και τις Πάχνες (2.454 μ)
10. Ο Εθνικός Δρυμός συνολικά, περιλαμβάνει, εκτός από το Φαράγγι της Σαμαριάς, και τα φαράγγια της Ίμβρου, το Σφακιανό, του Ίλιγγα, της Αράδαινας, της Ελυγιάς, του Κλάδου, της Τρυπητής και της Αγίας Ειρήνης
11. Η συνολική έκταση του Εθνικού Δρυμού είναι περίπου 580.000 στρέμματα από τα οποία, περισσότερο από 65% της έκτασης βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω από χίλια μέτρα
12. Η λειτουργία του φαραγγιού για τους επισκέπτες διαρκεί από τον Μάιο έως και το τέλος Οκτωβρίου διότι αυτή την περίοδο, οι καιρικές συνθήκες επιτρέπουν την ασφαλή διέλευση
13. Ο φυσικός βιότοπος του Κρητικού Αιγάγρου (Capra aegagrus cretica) έχει περιοριστεί στα Λευκά Όρη και στο φαράγγι της Σαμαριάς
14. Ο Αγριόγατος ή Φουρόγατος (Felis sylvestris cretensis) είναι ένα άγριο είδος γάτας που η παρουσία του στα Λευκά Όρη επιβεβαιώθηκε το 1997 με νεκρό άτομο ενώ υπάρχουν και πρόσφατες ανεπιβεβαίωτες αναφορές για την εμφάνιση του στο φαράγγι της Σαμαριάς
15. Ο γυπαετός ή κοκκαλάς (Gypaetus barbatus), το όρνιο ή καναβός (Gyps fylvus) και ο χρυσαετός ή βιτσίλα (Aquila chrysaetos) είναι τα από τα σημαντικότερα αρπακτικά πουλιά που μπορεί να συναντήσει κανείς στη Σαμαριά και τα Λευκά Όρη
16. Στα Λευκά Όρη έχουν καταγραφεί περίπου 200 είδη πουλιών
17. Στα Λευκά Όρη έχουν καταγραφεί 11 είδη ερπετών και κανένα από αυτά δεν είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο
18. Η νανονυχτερίδα του Hanak (Pipistrellus hanaki), που απαντάται σε υψηλή αφθονία στο φαράγγι της Σαμαριάς, είναι από τα μικρότερα θηλαστικά του πλανήτη (3 έως 5 γραμμάρια) και περιγράφηκε μόλις το 2007 από Τσέχους ερευνητές, ενώ τα Λευκά Όρη θεωρούνται από τις σημαντικότερες περιοχές για το είδος, σε παγκόσμιο επίπεδο
19. Στην περιοχή της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο 3ο χιλιόμετρο του μονοπατιού της Σαμαριάς, βρίσκονται ορισμένα από τα αρχαιότερα κυπαρίσσια της Ευρώπης
20. Μόλις πρόσφατα, το 2008, ανακαλύφθηκε ένα νέο είδος χλωρίδας, το Anthemis samariensis
21. Το θρούμπι, η ματζουράνα και το θυμάρι είναι ορισμένα από τα αρωματικά φυτά που μπορούμε να δούμε και να μυρίσουμε στο φαράγγι της Σαμαριάς
22. Το πιο φημισμένο από τα ενδημικά φυτά των Λευκών Ορέων είναι το δίκταμο ή έρωντας (Origanum dictamnus), το οποίο χρησιμοποιούνταν στην ιατρική από την Αρχαιότητα
23. Στον Εθνικό Δρυμό Σαμαριάς ζουν μικρά σαρκοφάγα θηλαστικά όπως η κρητική ζουρίδα ή πετροκούναβο (Martes foina bunites), ο ασβός της Κρήτης ή άρκαλος (Meles meles arcalus), η νυφίτσα (Mustela nivalis galinthias) και ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor nesiotes)
24. Η μυγαλή της Κρήτης (Crocidura zimmermanni) είναι το μοναδικό ενδημικό θηλαστικό της Ελλάδας και ζει μόνο στους ορεινούς όγκους των Λευκών Ορέων, του Ψηλορείτη και της Δίκτης
25. Ο κρητικός έβενος (Εbenus cretica) είναι ενδημικό είδος χλωρίδας και δεν έχει βρεθεί ποτέ σε βιότοπο τόσο μεγάλου υψομέτρου, όπως αυτού των Λευκών Ορέων
26. Τα τελευταία κυπαρίσσια που φύονται στα Λευκά Όρη πριν από το δασοόριο, είναι από τα γηραιότερα δένδρα της Ευρώπης, με μερικά να έχουν ηλικία πάνω από 1000 έτη
27. Πάνω από το δασοόριο ξεκινάει η ορεινή έρημος ή Μαδάρα, η οποία ενώ φαίνεται έρημη και γυμνή (γι’ αυτό και το όνομα Μαδάρα), στην πραγματικότητα φιλοξενεί μεγάλο αριθμό ειδών, τα μισά από τα οποία δεν συναντώνται πουθενά αλλού
28. Τα Λευκά Όρη περιλαμβάνουν περισσότερα από 650 είδη φυτών. Από αυτά, τα 97 είναι ενδημικά της Κρήτης (τα βρίσκουμε δηλαδή μόνο στην Κρήτη) και 24 από αυτά, είναι στενοενδημικά των Λευκών Ορέων, τα βρίσκουμε δηλαδή αποκλειστικά στα Λευκά Όρη και σε περιορισμένες επιφάνειες
29. Το πεύκο και το κυπαρίσσι που αποτελούν τα κύρια δασικά είδη που φύονται στο φαράγγι της Σαμαριάς και στα Λευκά Όρη είναι ιδιαιτέρως εύφλεκτα και πυρόφιλα
30. Η αμπελιτσιά (Zelkova abeliceae) ή «ανέγνωρο δένδρο» είναι ένα από το σπανιότερα δένδρα στον κόσμο και απαντάται στα Λευκά Όρη σε μικρούς πληθυσμούς
31. Τα Λευκά Όρη φιλοξενούν πολλά ενδημικά είδη εντόμων και ασπονδύλων (έντομα, αράχνες, σαλιγκάρια)
32. Στη θαλάσσια έκταση του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς συναντώνται τα σπάνια και κινδυνεύοντα είδη της θαλάσσιας χελώνας (Caretta caretta) και της μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus), ενώ υπάρχουν και λιβάδια ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) που χαρακτηρίζονται από τη Eυρωπαϊκή και την Eθνική νομοθεσία ως οικότοπος προτεραιότητας
33. Τουλάχιστον 20 κορυφές των Λευκών Ορέων έχουν υψόμετρο πάνω από 2.200 μέτρα
34. Η δημιουργία των φαραγγιών, όπως αυτούς της Σαμαριάς, στηρίζεται στη συνδυαστική δράση των τεκτονικών κινήσεων της γης και της διαβρωτικής δύναμης του νερού
35. Το βασικό πέτρωμα που κυριαρχεί στα Λευκά Όρη είναι ο πλακώδης ασβεστόλιθος
36. Το κατεξοχήν φαράγγι της Σαμαριάς ξεκινά, ουσιαστικά, μετά τον ομώνυμο οικισμό και τη θέση «Νερό της Πέρδικας» καθώς μέχρι εκείνο το σημείο, η περιοχή έχει τη μορφή κλειστής κοιλάδας
37. Κατά μήκος του μονοπατιού του φαραγγιού της Σαμαριάς συναντώνται 8 πηγές (Νερούτσικο, Ρίζα Συκιάς, Άγιος Νικόλαος, Βρυσί, Πρινάρι, Σαμαριά, Κεφαλοβρύσια, Αφέντης Χριστός)
38. Λίγο μετά τις Πόρτες και πριν την έξοδο για την Αγυιά Ρουμέλη υπάρχουν τα απομεινάρια από ένα υδροπρίονο, κατασκευή που χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους για την κατεργασία του ξύλου με τη δύναμη του νερού
39. Στο φαράγγι της Σαμαριάς και κατά μήκος του μονοπατιού μπορούμε να συναντήσουμε τις εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, της Οσίας Μαρίας, του Χριστού (Μεταμόρφωση), του Αφέντη Χριστού, της Αγίας Ζώνης και της Αγίας Τριάδας
40. Στο 11ο περίπου χιλιόμετρο και πριν το ξέφωτο της Εκκλησίας του Αφέντη Χριστού, υπάρχουν βράχοι όπου από το διάκενο που σχηματίζουν, βγαίνει κρύο ρεύμα αέρα, και για αυτό, το σημείο ονομάζεται «Κρυγιός (κρύος) Αέρας».
41. Στην περιοχή του οικισμού της Σαμαριάς υπάρχουν αρκετά ελαιόδεντρα, που καθιστούσαν αυτάρκεις τους κατοίκους του χωριού σε λάδι (Κατά την απαλλοτρίωση της περιοχής μετρήθηκαν 1.200 ελαιόδεντρα που βρίσκονταν στην απέναντι πλευρά του χωριού, μέχρι το εκκλησάκι του Άη Γιώργη, αλλά και ανάμεσα στα σπίτια)
42. Στην πλατεία του Αγίου Νικολάου βρίσκεται το ξηρολιθικό κτίσμα του μιτάτου των Βίγληδων, το οποίο σήμερα χρησιμοποιείται ως δασικό φυλάκιο
43. Οι παλιοί κάτοικοι της Σαμαριάς δεν χρησιμοποιούσαν την είσοδο του Ξυλοσκάλου για τις μετακινήσεις τους αλλά κυρίως το μονοπάτι προς τα Ποριά
44. Η Αγυιά Ρουμέλη είναι χτισμένη στα ερείπια της προχριστιανικής πόλης Τάρρα
45. Πάνω από το χωριό Σαμαριά και προς τη πηγή Μιτατούλι, υπάρχουν τα ερείπια τουρκικού φρουρίου (κουλέ) που κατασκευάστηκε για τον έλεγχο του φαραγγιού και την καταστολή των επαναστάσεων από τους Τούρκους
46. Από το φαράγγι της Σαμαριάς πέρασε και φιλοξενήθηκε ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β’ και η ελληνική κυβέρνηση του Εμμ. Τσουδερού, κατά τη διαφυγή τους στο Κάιρο της Αλεξάνδρειας, μετά την κατάληψη της Κρήτης από τα γερμανικά στρατεύματα
47. Το φαράγγι σε όλα τα ιστορικά γεγονότα του τόπου αποτελούσε ορμητήριο επαναστατών αλλά και καταφύγιο αμάχων και διωκόμενων καθώς το δύσβατο του εδάφους και η φυσική του απομόνωση πρόσφεραν προστασία και βοηθούσαν στην προετοιμασία δράσης
48. Το 1319 ξέσπασε η επανάσταση της Χρυσομαλλούσας. Η παράδοση αναφέρει ότι η ισχυρή οικογένεια των Σκορδύληδων είχε μια όμορφη κόρη, τη Χρυσή, με πανέμορφα ξανθά μαλλιά. Μια μέρα συνάντησε στο δρόμο της τον Ενετό φρούραρχο ο οποίος προσπάθησε να την φιλήσει. Η Χρυσή αντιστάθηκε και τον χτύπησε και εκείνος, θυμωμένος, έκοψε με το σπαθί του και πήρε την κατάξανθη πλεξούδα της. Η οικογένεια της για να ξεπλύνει την προσβολή σκότωσε το δράστη και όλη τη φρουρά του. Ο θρύλος στη συνέχεια λέει ότι η Χρυσή ακολούθησε την οικογένεια της στο φαράγγι όπου εκεί οργανώθηκε η άμυνα τους στα αντίποινα των Ενετών. Μετά το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων η Χρυσή παρέμεινε στη Σαμαριά, αφιερώθηκε στο Θεό, ασκήτεψε και τάφηκε εκεί μαζί με το χρυσό αργαλειό της
49. Η Σαμαριά ενέπνευσε παλαιότερους και νέους μαντιναδολόγους και ποιητές της Κρήτης αλλά και πολλούς λογοτέχνες και μουσικούς
50. Κείμενα και παράδοση εντοπίζουν θέσεις αρχαίων μαντείων στο φαράγγι της Σαμαριάς και συγκεκριμένα στη πηγή Λινοσέλι, στον Άγιο Νικόλαο, στον οικισμό Σαμαριάς, στην Πάνω Χώρα, στην τοποθεσία Αέρηδες, στις Πόρτες και στην Αγυά Ρουμέλη
Οι πληροφορίες προέρχονται από:
1. Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς – Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων (2008). Το φαράγγι της Σαμαριάς – Καταφύγιο Ζωής – Ορμητήριο Ελευθερίας. Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς και Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Χανιά 2008
2. Rackham Ol. – Moody Jenn. (2008). Η Δημιουργία του Κρητικού Τοπίου. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2008.
3. Πλυμάκης Γεωρ. Αντώνιος (2010). Μνήμες Σαμαριάς – το φαράγγι και οι άνθρωποι του στο πέρασμα των αιώνων. Χανιά 2010
4. Turland J. Nich. (2008). Anthemis samariensis (Asteraceae, Anthemideae), a new species from the mountains of W Kriti (Greece). Willdenowia 38, pp 61-69, 2008
5. Πετράκης, Π. (2012, 20 Ιανουαρίου). Στο φαράγγι της Σαμαριάς – σπάνιο είδος νυχτερίδας. Χανιώτικα Νέα.
Ανακτήθηκε από:
Περιφέρεια Κρήτης, Γενική Δ/νση Περιφέρειας, Δ/νση Δασών Χανίων (2010). Διαχειριστικό Σχέδιο Εθνικού Δρυμού Λευκών Ορέων. Ανάδοχοι: Ε. Παππάς, Ε. Καραπιδάκης, Αθήνα, Ιούνιος 2010.
Επιμέλεια: Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς (Λευκών Ορέων)